Στο χώρο όπου απλώνεται η Άφυτος υπάρχει συνεχής εγκατάσταση ανθρώπων τουλάχιστον από το 3000 π.Χ. Γύρω στα μέσα του 8ου π.Χ. αιώνα προστέθηκαν στον προϊστορικό οικισμό άποικοι από την Εύβοια. Η Άφυτις, η οποία υπήρξε μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Παλήνης (αυτό είναι το παλιό όνομα της Κασσάνδρας), αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς Ηρόδοτο, Θουκυδίδη, Ξενοφώντα, Αριστοτέλη, Παυσανία, Στράβωνα κ.α.
Στη φήμη της πόλεως συνέβαλε το Ιερό του Διονύσου, το οποίο φαίνεται να ιδρύθηκε κατά το δεύτερο μισό του 8ου π.Χ. αι.
Το ιερό του Διονύσου, που συνδέεται χρονικά με την εγκατάσταση των Ευβοέων και την ανάπτυξη της Αφύτιος, αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Ξενοφώντα στα «Ελληνικά» του. Το381 π.Χ. ο βασιλιάς των Λακεδαιμονίων Αγησίπολις πολιορκούσε την Τορώνη. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας έπαθε σοβαρότατα εγκαύματα και ζήτησε να τον μεταφέρουν στο ιερό του Διονύσου, το οποίο βρισκόταν σε «σκιερά σκηνώματα» και σε περιβάλλον με «λαμπρά και ψυχρά ύδατα». Εδώ, σύμφωνα πάντα με τον Ξενοφώντα, ο Αγησίπολις ύστερα από μια εβδομάδα πέθανε και αφού τον έβαλαν σε πιθάρι γεμάτο μέλι, τον μετέφεραν στην πατρίδα του για την επίσημη ταφή.
Στη διάρκεια των αρχαϊκών και κλασσικών χρόνων η Άφυτις ήταν οικονομικά ευημερούσα πόλη, η οποία έκοβε δικό της νόμισμα που έφερε την κεφαλή του προστάτη της Άμμωνος Διός. Η οικονομία της φαίνεται ότι στηριζόταν κυρίως στη γεωργία και την αμπελουργία. Ο Αριστοτέλης αναφέρει τον «γεωργικό νόμο» των Αφυταίων, ο οποίος αποτελεί ένα ιδιαίτερο, μοναδικό και πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο στην ιστορία των αρχαιοελληνικών δημοσιονομικών πραγμάτων.
Η ναυτιλία πρέπει να έπαιζε σπουδαίο ρόλο στα οικονομικά της Αφύτιος αν κρίνουμε από το μέγεθος του λιμανιού της, το οποίο βρίσκεται σήμερα καταχωσμένο στη θέση του παραλιακού αλσυλίου με τα πεύκα.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, κατά τους Περσικούς πολέμους (5ος π.Χ. αι.) αναγκάστηκε και αυτή να ενισχύσει τον Ξέρξη με στρατό και πλοία, όπως και οι άλλες πόλεις της σημερινής Χαλκιδικής. Μετά τη μάχη όμως των Πλαταιών (479 π.Χ.), αποστάτησε από τους Πέρσες και εντάχθηκε στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Ως μέλος της Συμμαχίας πλήρωνε στο ταμείο της Δήλου τρία τάλαντα το χρόνο, ποσό σημαντικό για την εποχή εκείνη.
Από αθηναϊκό «νομισματικό ψήφισμα», που βρέθηκε στην Άφυτο, μπορούμε να έχουμε μια εικόνα των σχέσεων της Αφύτιος με την Αθήνα. Το ψήφισμα αυτό, του 423 π.Χ., έδινε κατευθύνσεις σχετικά με την κοπή των νομισμάτων και τις νομισματικές σχέσεις γενικότερα.
Αποτέλεσμα της συμμετοχής της στην Αθηναϊκή Συμμαχία υπήρξε η πολιορκία της από τον στρατηγό των Λακεδαιμονίων Λύσανδρο, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο προστάτης της πόλεως Άμμων Ζευς παρουσιάσθηκε στον Λύσανδρο σε όνειρό του και τον προέτρεψε να λύσει την πολιορκία, πράγμα το οποίο και έγινε.
Θεωρείται πιθανόν ότι η Άφυτις καταστράφηκε και αυτή από τον Φίλιππο το 348 π.Χ., όπως και οι υπόλοιπες πόλεις της Χαλκιδικής. Ωστόσο η οικοδόμηση του Ιερού του Άμμωνος Διός, στο δεύτερο μισό του 4ου π.Χ. αιώνα, προϋπέθετε οικονομική ευμάρεια της πόλεως. Παράλληλα έχει προταθεί και η άποψη ότι στην κατασκευή του ναού συνεισέφεραν οι βασιλείς της Μακεδονίας. Πάντως στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους η πόλη ξαναέκοψε νόμισμα, γεγονός το οποίο πιθανότατα σχετίζεται με τη φήμη και την ακτινοβολία του Ιερού του Άμμωνος Διός. Ο Στράβων την αναφέρει ανάμεσα στις πέντε πόλεις της Παλλήνης, που υπήρχαν κατά τον 1ο αι. μ.Χ. (Κασσάνδρεια, Άφυτις, Μένδη, Σκιώνη και Σάνη).
Μεσολάβησε μεγάλο χρονικό διάστημα για το οποίο δεν έχουμε πληροφορίες σχετικά με την Άφυτιν. Τα ίχνη του μεσαιωνικού τείχους στην ακρόπολή της, δηλαδή τον σημερινό Κουτσόμυλο, και η διατήρηση του ονόματός της, αποδεικνύουν τη συνέχεια της ζωής στην Άφυτο και κατά τους μέσους χρόνους. Τις πρώτες γραπτές πληροφορίες τις έχουμε από αγιορείτικα έγγραφα του 14ου αι., όπου τη συναντούμε με την ονομασία «Άφετος».
Το 1307-1309, φαίνεται ότι το χωριό καταστράφηκε από την καταδρομή των Καταλανών και οι κάτοικοί του εγκαταστάθηκαν για ένα διάστημα στις διεσπαρμένες αγροτικές εγκαταστάσεις τους.
Το τοιχογραφημένο στα 1647 παρεκκλήσι των Ταξιαρχών (το οποίο κατεδαφίστηκε το 1954) είναι μία ένδειξη για το ότι η Άφυτος ευημερούσε οικονομικώς και κατά την εποχή εκείνη.
Στην επανάσταση του 1821 η Άφυτος έδωσε το παρόν με αγωνιστές και θύματα. Ακολούθησε όμως και αυτή τη μοίρα ολόκληρης της Κασσάνδρας και πυρπολήθηκε. Οι κάτοικοί της μετά το χαλασμό σκορπίστηκαν σε διάφορες περιοχές και κυρίως στη Σκόπελο, τη Σκιάθο και την Αταλάντη.
Γύρω στο 1827 άρχισε η επιστροφή μέρους των προσφύγων και η Άφυτος, για λόγους κυρίως θέσεως, φαίνεται ότι ήταν για πολύ καιρό το κεφαλοχώρι της Κασσάνδρας. Σ’ αυτήν εγκαταστάθηκε ο καπετάν Αναστάσης, ο οποίος κυβέρνησε τη Χερσόνησο μέχρι και το 1834.
Το 1859 ξανακτίσθηκε ο ναός του Αγίου Δημητρίου, ξυλόστεγη, τρίκλιτη βασιλική με τρούλο και ενσωματωμένο κωδωνοστάσιο. Λίγο αργότερα, το 1867, κτίσθηκε ο ναός του Αγίου Γεωργίου στο Λαυριώτικο, το 1885 η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και αργότερα ο Άγιος Αθανάσιος καιο Άγιος Νικόλαος στη Λιόση (πάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικού ναού).
Στο δεύτερο μισό του 19ου αι. υπήρχε όπως φαίνεται έντονη οικοδομική δραστηριότητα. Χαρακτηριστική είναι η αρχιτεκτονική των σπιτιών του χωριού των κτισμένων με τον ντόπιο πωρόλιθο. Από τα παλαιότερα σπίτια σήμερα σώζονται του Κατσάνη (1860 περίπου), του Παπαβασιλείου (1864), του Γαλάνη (1876), του Αλετρά (1889), του Κ. Αθανασιάδη (1898). Εκτός από αυτά, όλα τα παλιά πέτρινα λιθανάγλυφά τους, αφήνουν να φανεί η δεξιοσύνη και το μεράκι των παλιών μαστόρων.
Η ιδιόμορφη και χαρακτηριστική θέση της Αφύτου με την απέραντη θέα προς τον Τορωναίο, η αξιόλογη λαϊκή αρχιτεκτονική της, ο αρχιτεκτονικώς ιδόρρυθμος ναός του Αγίου Δημητρίου, το πλήθος των πολιτιστικών εκδηλώσεων και οι δυνατότητες ικανοποιήσεως των τρεχουσών αναγκών του επισκέπτη, κάνουν την Άφυτο ένα από τα βασικά σημεία αναφοράς για τον τουρίστα που έρχεται στη Χαλκιδική.
Αξιοθέατα του χωριού: Η θέα του Τορωναίου από τον Κουτσόμυλο. Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. Οι βρύσες και το αρχαίο λατομείο στη Μουδουνού. Η συλλογή αγροτικών εργαλείων της Κοινότητος. Το σπίτι του Κατσάνη κα άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής. Τα κρινάκια του γιαλού όταν ανθίζουν (Ιούλιο-Αύγουστο). Το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου