Ένα γυμνό ακρωτήριο με το βυζαντινό πύργο του μετοχιού του Σταυρονικήτα που συνυπάρχει με την πολυτέλεια των σύγχρονων τουριστικών εγκαταστάσεων• αμέσως νότια ένας απάνεμος όρμος, μεταλλαγμένος κι αυτός σε μια υπερσύγχρονη μαρίνα που κατήργησε ότι είχε ορίσει για εκεί η φύση: μια ελώδης έκταση γύρω, μικρές πευκόφυτες αποφύσεις γης, αυτά συνιστούν σήμερα την περιοχή Σταυρονικήτα. Σ’ αυτή την περιοχή, σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ενδείξεις, γεννήθηκε, άκμασε και θάφτηκε ένα σημαντικότατο κέντρο γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων που με μεγάλη πιθανότητα ταυτίζεται με την αρχαία Σάνη.
Ο Ηρόδοτος (Ιστ. 7,123,1), απαριθμώντας τις πόλεις της Παλλήνης, αναφέρει την αρχαία Σάνη τελευταία, κάνοντας έτσι μια νοερή τοποθέτηση της πόλης στη δυτική ακτή του Φλεγραίου πεδίου, ανάμεσα στις δυο σημαντικότερες θέσεις της χερσονήσου, τη Μένδη και την Ποτίδαια (μεταγενέστερα Κασσάνδρεια).
Νεότεροι ερευνητές την αναζήτησαν 3 χιλιόμετρα νότια του όρμου του Σταυρονικήτα, σε δύο στενές πεδιάδες, τη Μεγάλη και τη Μικρή Κύψα. Ο Struck μάλιστα αναφέρει το ακρωτήριο Κίφα ως πιθανή θέση της αρχαίας πόλης εννοώντας μάλλον «Κίψα». Ο Zahmt με τη σειρά του υπέδειξε - λανθασμένα όπως αποδείχτηκε - ως πιθανότερο χώρο τον παρακείμενο της περιοχής Σταυρονικήτα όρμο του Ξενοφώντος, όπου και οι παλιές εγκαταστάσεις των φυλακών Κασσάνδρας. Σήμερα, όμως, τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που θυσιάστηκαν στο βωμό της τουριστικής ανάπτυξης της Χαλκιδικής και η πληθώρα θαυμαστών κινητών ευρημάτων απ’ την περιοχή του όρμου του Σταυρονικήτα υποδεικνύουν - με μηδαμινά περιθώρια λάθους - αυτή την περιοχή ως τη γη που φιλοξένησε την αρχαία Σάνη και το ιερό της. Αποικία των Ερετριέων και η Σάνη, όπως το σύνολο των πόλεων των δύο ακριανών χερσονήσων της Χαλκιδικής (Στράβων), φαίνεται να ιδρύθηκε στα πλαίσια της μεγάλης αποικιακής δραστηριότητας του 8ου-7ου αιώνα π.Χ. χωρίς αυτό να υποστηρίζεται ρητά από κάποια γραπτή μαρτυρία.
Η ανέγερση ενός υπερσύγχρονου ξενοδοχειακού συγκροτήματος αμέσως κάτω απ’ τον βυζαντινό πύργο, καθώς και η κατασκευή μαρίνας στον όρμο Σταυρονικήτα ήταν οι αφορμές για τη διενέργεια σωστικών ανασκαφών από τη ΙΣΤ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, τα έτη 1971-74. Οι τελευταίες ανασκαφές αποκάλυψαν τμήμα της αρχαίας πόλης και του ιερού της. Τμήμα του οικισμού που εκτείνεται πιθανότατα στο λόφο με το βυζαντινό πύργο αποκαλύφθηκε στο χώρο που σήμερα καταλαμβάνουν οι ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις «SANI». Ήρθαν στο φως συνολικά 8 κτίσματα, που έδωσαν βέβαια το στίγμα της πολυσήμαντης θέσης, άφησαν όμως τη ζωή και την αποδήμησή της προκλητικά ομιχλώδεις, καθώς σκεπάστηκαν τελικά κάτω από τόνους μπετόν.
Πιο συγκεκριμένα, αρχικά ερευνήθηκαν δύο κτήρια που διατηρούνταν αποσπασματικά και σε κακή κατάσταση. Το πλήθος των οστράκων που περισυλλέχθηκε μαρτυρεί την παρουσία τους ήδη στα τέλη του 8ου αι. Δύο κυκλικοί αποθέτες (περίβολοι I και II), στο κτήριο προγενέστερης φάσης, διαμέτρου 2.50 μ. και 2.00 μ. αντίστοιχα και βάθους 0,60 μ., αποτέλεσαν ένα ακόμη πολύτιμο στοιχείο για τη διερεύνηση του πλούσιου παρελθόντος της αρχαίας Σάνης. Οστά ζώων και άφθονα αγγεία καθημερινής χρήσης, εισηγμένων απ’ την Κόρινθο ή από διάφορα εργαστήρια της Ιωνίας, συνιστούσαν το περιεχόμενο τους και αποτελούσαν μάρτυρες πολιτιστικής ανέλιξης, οικονομικής ευρωστίας και εμπορικού οργασμού. Λίγο δυτικότερα τέσσερα (4) κτήρια του 7ου αιώνα π.Χ. και μια ελλειψοειδής καλύβα με λιθόστρωτο μικρό δρόμο, ως πρόσβαση, συμπληρώνουν την ασαφή ακόμη εικόνα της αρχαίας πόλης. Η κεραμική και εδώ άφθονη, καθημερινής χρήσης στην πλειοψηφία της. Εκεί κοντά, λίγο βορειότερα, όστρακα πρώιμα γεωμετρικά (8ου αι. π.Χ.), πρωτογεωμετρικά (9ου-10ου αι. π.Χ.), καθώς και απομιμήσεις υπό-μυκηναϊκών σκύφων (11ου αι. π.Χ.) μαρτυρούν μια προγενέστερη των Ερετριέων εγκατάσταση. Αποδεικνύεται λοιπόν σχεδόν με βεβαιότητα, ότι οι Ερετριείς ίδρυσαν μια πόλη σ’ ένα χώρο που πριν είχαν οικειοποιηθεί και μορφοποιήσει άλλοι. Αυτό βέβαια δεν αποτελεί μοναδικότητα στη χερσόνησο της Παλλήνης, αφού και η γειτονική Άθυτος, στην ανατολική όχθη, έτυχε παρόμοιας μοίρας.
Αυτοί είναι λοιπόν οι γρίφοι της περιοχής Σταυρονικήτα. Τα έως τώρα ανασκαφικά δεδομένα είναι τόσο πλούσια ποιοτικά ώστε η ταύτιση του χώρου με μια σημαντική πόλη όπως η αρχαία Σάνη να μην είναι πια τόσο δυσαπόδεικτη• συνάμα όμως είναι τόσο λίγα ποσοτικά, ώστε η Ιστορία της αρχαίας πόλης να παραμένει ακόμη δυσήλατη, αν όχι αλαργινή και δυσπρόσιτη. Ο περιορισμός σε διθυράμβους για την ευρωστία της πόλης και του ιερού-φύλακά της, όπως διαγράφεται απ’ τα κινητά ευρήματα των ερειπίων της, αποτελεί ένα μυωπικό και στενόκαρδο αντίκρισμα της μοίρας, της ιστορίας και του ρόλου της στα οικονομικά, εμπορικά και πολιτικά δρώμενα της χερσονήσου της Παλλήνης, αφού δεν ευνοεί τη διερεύνηση του παρελθόντος της και την επαφή με την παράδοση της. Ευχή όλων πρέπει να είναι η επιστημονική εγρήγορση στα πλαίσια συστηματικών ανασκαφών, έτσι ώστε το παρελθόν όλου του χώρου να αποκαλυφθεί ανέπαφο. Είθε, επίσης να αποφευχθεί κάθε μελλοντική, ανθρώπινη ανίερη επέμβαση στην περιοχή με την ανοικοδόμηση σύγχρονων μεγαθηρίων ανάλογων με αυτό του 1974, που κυριολεκτικά οικειοποιήθηκαν ένα χώρο που ακόμη και σήμερα ανήκει de jure στην Άρτεμη και στην πόλη της αρχαίας Σάνης.
Μίνα Καϊάφα-Σαροπούλου
Αρχαιολόγος, Δρ. Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ «Η ΑΡΧΑΙΑ ΣΑΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΗΣ»
ΕΡΕΥΝΑ & ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ, ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ-ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ:
Βαγγέλης Κατσαρίνης
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου